تهدیدات میکروبی و زیستی، موضوعی است که از دیرباز و همواره وجود داشته اما در قرن اخیر تحت تاثیر پیشرفت‌های زیست‌شناسی به یک پدیده پراهمیت تبدیل شده است.
 

طبق تعاریف موجود در اسناد "پدافند غیرعامل"، تهدید زیستی عبارت است از هر نشانه، رویداد یا حادثه طبیعی یا غیرطبیعی با استفاده از عوامل زیستی که موجب تضعیف و نابودي سرمایه‌هاي انسانی و یا آسیب‌هاي اقتصادي از طریق تخریب و نابودي سرمایه‌هاي ملی زیستی در کشور شود. پیشرفت‌های علوم زیستی وعده‌های شگفت‌انگیزی را برای درمان بیماری‌ها و شیوه‌های جدید درمان ارائه می‌دهند اما همان دانش و تجهیزات می‌تواند برای مهندسی پاتوژن‌های مرگبار بکار گرفته شود.

امروزه تهدیدات زیستی در سه حوزه حوادث طبیعی، بیوتروریسم و جنگ زیستی قابل بحث است. حوادث طبیعی بدون دخالت انسان و در اثر انتشار طبیعی عوامل زیستی یا ضعف در رعایت ایمنی در فعالیت‌های آزمایشگاهی تحقیقاتی و صنعتی صورت می‌گیرد.

یکی دیگری از تهدیدات زیستی بیوتروریسم است که به عنوان تهدید هزاره جدید شناخته می‌شود. بر اساس تعریف پلیس بین‌الملل در سال ۲۰۰۷ بیوتروریسم عبارت است از منتشر کردن عوامل بیولوژیکی یا سمی با هدف کشتن یا آسیب رساندن به انسان‌ها، حیوانات و گیاهان با قصد و نیت قبلی و به منظور وحشت‌آفرینی، تهدید و وادار ساختن یک دولت یا گروهی از مردم به انجام عملی یا برآورده کردن خواسته‌ای سیاسی یا اجتماعی. اگرچه کنوانسیون منع توسعه سلاح‌های زیستی در سال ۱۹۷۲ هرگونه تولید، توسعه و انبار کردن سلاح‌های زیستی را ممنوع می‌کند اما بسیاری از کشور‌ها همچنان برنامه تسلیحات بیولوژیک خود را پیش می‌برند چراکه پیمان‌های بین‌المللی در این خصوص پشتوانه اجرایی لازم را ندارند و کشور‌ها را مجاب و ملزم به اعلام کردن فعالیت‌های خود نمی‌کنند.

پدافند زیستی مجموعه اقدامات شامل رصد و پایش تهدیدات زیستی و هشدار سریع، آشکار‌سازی و تشخیص، تریاژ، تخلیه و درمان، بهداشت و پیشگیری، قرنطینه و محدودسازی، بازیابی و حذف منابع آلوده، بازتوانی و بازسازی و مدیریت افکار عمومی در برابر تهدیدات زیستی است.

در زمینه پدافند زیستی دولت‌ها باید از آخرین پیشرفت‌ها و تحولات تسلیحات زیستی مطلع باشند حتی آنها باید از سیستم تولید، توزیع و مصرف مواد غذایی و فرآورده‌های خوراکی به خاطر آنچه که در حوزه محصولات کشاورزی، فرآورده‌های دامی و صنایع تبدیلی بحث می‌شود و ذیل عنوان آگرو تروریسم قرار می‌گیرد کاملاً آگاه باشند. واقعیت این است که برای پیشبرد اقدامات تدافعی در مقابل تهدیدات تروریستی هم‌افزایی سازمان‌ها و نهاد‌های متعددی از جمله نهاد‌های امنیتی و حفاظتی، سازمان‌های نظامی، وزارتخانه‌های بهداشت و کشاورزی، پلیس، شهرداری‌ها و سازمان‌های تابعه و مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی مورد نیاز است.

امروزه کشور‌های مختلف جهان برای مقابله با تهدیدات زیستی تلاش مضاعفی را بکار گرفته‌اند و هزینه‌های هنگفتی را در این باره متحمل می‌شوند. آمار‌ها نشان می‌دهد که کشورهایی همچون ایالات متحده از ابتدای قرن حاضر تا سال ۲۰۱۲ بیش از ۵۰ میلیارد دلار در این زمینه هزینه کرده و دولت آمریکا تنها در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۰ درصد بودجه مقابله با تهدیدات زیستی را افزایش داد. انگلستان به خصوص بعد از برگزیت هزینه‌های دفاع زیستی خود را افزایش داده است. این کشور سالانه صد‌ها میلیون پوند در زمینه مقابله با بیماری‌ها و دفاع زیستی هزینه می‌کند.

در کشور ایران نیز که در معرض تهدیدات زیستی چه با منشاء طبیعی و چه عامدانه و به دست کشور‌های متخاصم قرار دارد قرارگاه پدافند زیستی بر اساس اسناد فرادست و رهنمود‌های مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در سازمان پدافند غیرعامل کشور تشکیل شد. رسالت قرارگاه پدافند زیستی کشور براساس تدابیر مقام معظم رهبری و مستندات قانونی، ارتقاء جایگاه کشور در سطح بازدارندگی ملی، کاهش آسیب‌پذیری‌ها، تداوم چرخه خدمات حیاتی و ضروری زیرساخت‌ها، ارتقاء فرهنگ و امنیت روانی، اجتماعی و مدیریت بحران در برابر هرگونه تهدید ناشی از عوامل زیستی است. حال در شرایط کنونی در خصوص ویروس کرونا که اکنون موجب ایجاد وضعیت اضطراری در بهداشت جهانی شده است ضرورت تقویت پدافند زیستی در چنین شرایطی برای همه کشور‌ها به ویژه کشور ما دوچندان می‌شود. به نظر می‌رسد با وضع موجود سازمان پدافند غیرعامل باید به عنوان مهمترین نهاد حکومتی برای مقابله با بیماری کرونا بیش از پیش وارد میدان شود و با محوریت تخصصی وزارت بهداشت، ساماندهی موضوع را بر عهده بگیرد.

حال در برابر مفهوم تهدید با مفهوم امنیت روبرو هستیم که در ابعاد مختلفی قابل طرح و بحث است. امنیت ازجمله واژه‌هایی است که به لحاظ داشتنِ برخی شباهت‌ها با بعضی واژه‌های دیگر، دارای مفهومی سیال، متنوع و صورتی متغییر است و گسترۀ بسیار وسیعی در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی را شامل می‌شود و دارای ابعادی چون امنیت زیستی، امنیت اجتماعی و روانی است که همه تضمین کننده و اجزا امنیت ملی هستند.

امنیت‌زیستی (Biosecurity) را به عنوان مجموعه‌ای از اقدامات پیشگیرانه طراحی‌ شده برای کاهش خطر انتقال بیماری‌های عفونی در محصولات و دام، آفات قرنطینه، گونه‌های بیگانه مهاجم و ارگانیسم‌های اصلاح‌شده زنده می‌دانند. ماهیت نوظهور تهدیدات امنیت‌زیستی به این معنی است که خطرات در مقیاس کوچک به سرعت بالا می‌رود، بنابراین یک سیاست مؤثر تبدیل به یک چالش می‌شود چراکه محدودیت‌هایی در زمان و منابع موجود برای تحلیل تهدیدها و برآورد احتمال وقوع آنها وجود دارد.

مرجع امنیت اجتماعی، گروه اجتماعی است. گروه اجتماعی از دو عنصر اساسی تشکیل شده که عبارتند از جمعیت گروه و هویت گروه. هرگاه تهدیدی علیه هر یک از این دو عنصر اساسی روی دهد، امنیت اجتماعی به خطر افتاده است.

آرامش و امنیت روانی بهترین واکنش در مقابل هر نوع تهدیدی از جمله تهدیدات زیستی است. متاسفانه توسط دو گروه امنیت روانی جامعه به چالش کشیده می‌شود و ترس و اضطراب بر بخشی از مردم حکم فرما می‌شود. گروهی که اطلاعات آنها کافی نیست و به راهنمایی‌ها و دستورات بهداشتی و پزشکی توجه نکرده و به خود درمانی و توصیه‌های فضای مجازی بیشتر گوش می‌دهند که این خود باعث آسیب‌پذیری بیشتر این افراد می‌شود و گروه دوم دشمنان جامعه هستند؛ کسانی که ایجاد اضطراب اجتماعی را در دستور کار خود دارند و در مواقع بحران نقش بسزایی در تضعیف امنیت ملی ایفا می‌کنند.

موردی که اخیراً برای شهروندان عزیزمان به وقوع پیوست و کماکان با آن درگیر هستیم، ویروس کرونا (covid-19) است که علیرغم تمام مشکلات به وجود آمده به عنوان یک تهدید زیستی بسیار جدی توانست نقاط ضعف و قوت پدافندی کشور در مقابله با اینگونه تهدیدات را روشن سازد.

کرونا ویروس‌ها خانواده بزرگی از ویروس‌ها و زیر مجموعه کروناویریده هستند که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری‌های شدیدتری همچون سارس، مرس و کووید ۱۹ را شامل می‌شود. کرونا ویروس‌ها در سال ۱۹۶۵ کشف شدند و مطالعه بر روی آ‌نها به ‌طور مداوم تا اواسط دهه ۱۹۸۰ ادامه داشت. آخرین نوع این ویروس در دسامبر ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین با همه‌گیری در انسان شیوع پیدا کرد .شیوع سریع و خطرناک این ویروس علاوه بر مقامات چین، سازمان جهانی بهداشت را به تکاپو واداشته تا با همکاری‌های بین‌المللی این ویروس مهار شود تا تجربه دردناک ناشی از شیوع ویروس سارس تکرار نشود. سارس در سال ۲۰۰۲ میلادی جان بیش از ۷۷0۰ نفر را گرفت.

یکی از شاخص‌های اصلی و مهم در شرایط کنونی استفاده از ظرفیت مشارکت عمومی در جامعه است. مشارکت در جامعه محلی یعنی همان فرآیند به کارگیری توانمندی‌های فردی یا گروهی ذینفعان برای دستیابی به یک هدف گروهی است که در این فرآیند، رفتار آگاهانه، خواست جمعی، پذیرش جمعی، انتخاب و وجود نیازهای مشترکت اهمیت دارند. آنچه در یک فرآیند مشارکت موفق مهم است، احساس نیاز برای حل یک مشکل، شناخت آن مشکل و احساس نیاز به همکاری گروهی با توجه به میزان دانش و توانمندی افراد و شناخت آنان از توانایی‌ها و امکانات موجود و حداکثر استفاده از آنها است.

در حالی که امروز در سطح جامعه شاهد هستیم که با افزایش تقاضای مردم برای تهیه ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی کننده، باعث کمیاب شدن موارد فوق در سطح جامعه شده‌ایم که همین کمبود، شبهه ناتوانی دستگاه‌های ذیربط در تامین این اقلام را دامن زد و باعث افزایش تنش‌های روانی در سطح کشور شده است و از طرفی این مساله مورد سوء استفاده دشمنان و شبکه‌های معاند نیز قرار گرفته است که باید با افزایش مشارکت عمومی جامعه نسبت به رفع مشکلات پیش آمده اقدام شود.

با افزایش شایعات و تنش‌های اجتماعی کاذب که بعضاً شاهد هستیم، امنیت روانی جامعه مورد هجوم قرار می‌گیرد و جامعه‌ای که امنیت روانی آن خدشه‌دار شود نه توان تصمیم‌گیری اقتصادی دارد و نه انگیزه مشارکت اجتماعی و حتی قدرت اخلاقی و معنوی آن نیز کاهش می‌بابد.

به نظر می‌رسد افزایش این روند، نیاز به مدیریت دارد و مقابله با این امر مستلزم یک عملیات ترکیبی است یعنی استفاده همزمان از چندین ابزار قدرت به صورت هم‌افزا برای اعمال طیف گسترده‌ای از توابع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اطلاعاتی، سیاسی و نظامی. با این وصف بی‌تردید دفاع ما در زمان حاضر باید ترکیبی و به اصطلاح هیبرید باشد و این همان نقطه‌ای است که جایگاه و نقش پر اهمیت پدافند غیرعامل، مشخص می‌شود.

پدافند غیرعامل بدون تردید یکی از کارآمدترین و موثرترین ابزارها برای تحقق امنیت ملی در تمامی سطوح و در شرایط فعلی به شمار می‌آید.

با نگاهی به بیماری کرونا در ایران و با معرفی مفاهیم تهدید و امنیت زیستی، دریافتیم که باید به بهترین نحو ممکن در برابر تهدیدات، به خصوص در بعد امنیتی مقابله کنیم و این مقابله جز با توجه به اصل آموزش و ترویج فرهنگ پدافند غیرعامل و انجام اقدامات پدافند زیستی امکانپذیر نیست و همچنین جلب مشارکت اقشار عمومی مردم و استفاده از ظرفیت‌های تمام دستگاه‌های اجرایی می‌تواند روش موثر مبارزه با این ویروس باشد.

آموزش مديران اصلی، میانی، رده‌هاي تخصصی و نیروهاي بخش‌های مختلف نظام سلامت كشور جهت آشنايی با اصول پدافند غیرعامل، تهديدشناسی، شناخت آسیب‌پذيري و روش‌هاي ايمنی فردي و جمعی، نقش مهمی در فرهنگ‌سازي ملی و اجرايی شدن برنامه‌هاي ارتقاي ايمنی و پايداري ملی دارد. و از سوی دیگر استفاده از ظرفیت اجتماعی خود مردم جامعه، موجب افزایش امنیت اجتماعی خواهد شد.

در کلام آخر نیز باید گفت، ایجاد و افزایش ایمان به خداوند در کسب آرامش درونی و امنیت روانی از جمله مهمترین روش‌های افزایش احساس امنیت در شرایط کنونی به شمار می‌آید و ارتباط بسیاری عمیقی میان احساس امنیت با ایمان وجود دارد. انسانی که به ایمان به خداوند مهربان رسیده است، مانند دریایی آرام است که با نوسانات و موج‌های کوچک، به اضطراب و نا‌آرامی و تشویش دچار نمی‌شود. بنابراین ایمان به خداوند و یاد خداوند که منبع اصلی و واقعی آرامش است، امنیت درونی عمیقی به ذهن و جان انسان می‌بخشد و او را آرام می‌کند.

منبع : پایگاه خبری پلیس ایران

برچسب ها : کرونا ویروس کرونا پدافندزیستی امنیت اجتماعی پدافند غیرعامل نیروی انتظامی پلیس پلیس گیلان فرمانده انتظامی گیلان کووید 19